Hüsrev – ü Şirin, ya da Ferhat ile Şirin adlarıyla İran’lı ve Türk divan şairlerince mesnevi biçiminde yazılmış olan bu halk öyküsü, Orta Asya, Azerbaycan, İran, Türkiye ve Balkanlar’da ülkelere ve yörelere göre bazı değişikliklere uğramış olarak yüzyıllardır anlatılmaktadır.

Anadolu’da geçen haliyle Ferhat İle Şirin’in Amasya ile ilintisi bulunmaktadır. Öykünün en eski Türkçe baskısı 1854 yılında, yeni harflerle de 1930 yılında yayımlanmıştır. Ferhat İle Şirin, bir Karagöz oyununa konu olmuş, şair Nazım Hikmet’in yorumlamasıyla, Devlet Tiyatroları, Ankara Sanat Tiyatrosu gibi topluluklarca sahnelenmiş, 1966 ve 1970 yıllarında iki kez sinema filmi olarak çekimi yapılmıştır.

Azerbaycan’da Erzen kentinin kadın hükümdarı Mehmene Bânu kız kardeşi Şirin için bir köşk yaptırmıştır. Köşkü süsleme işini o yörenin en usta süslemecisi (nakkaş) Ferhad’a verirler. Ferhad, çalışırken Şirin’i görür ve ona âşık olur. Mehmene Bânu da Ferhad’ı sevmektedir. Bu nedenle Şirin’le evlenmesini istemez, karşı çıkar. Ferhad bir gezi sırasında Amasya kentinin hükümdarı Hürmüz Şah ile tanışır. Hürmüz Şah Ferhad’ın başına gelenleri dinleyince onu yanına alır. Birlikte Erzen’e giderler. Hürmüz Şah, Şirin’i Ferhad için Mehmene Bânu’dan ister. Mehmene Bânu karşı çıkınca iki hükümdar birbirlerine savaş açarlar. Savaş sırasında Hürmüz Şah’ın oğlu da Şirin’e âşık olur. Savaş sonunda yenilen Mehmene Bânu her şeyi bırakarak kaçar. Şirin Amasya’ya getirilir. Oğlunun da Şirin’e âşık olduğunu öğrenen Hürmüz Şah güç durumda kalır. En sonunda Ferhad’a başarılması güç bir iş verir ve bu işi başarması koşuluyla Şirin’e kavuşabileceğini söyler. Ferhad, Amasya yakınlarındaki bir dağı delecek ve kente oradan su getirecektir. Ancak bu işi başarırsa Şirin’le evlenebilecektir. Ferhad büyük bir coşku ile işe koyulur ve bir süre sonra işin sonuna yaklaşır. Ferhad’ın bu işi başaracağını anlayan Hürmüz Şah, çalıştığı bir dağda Ferhad’a yaşlı bir kadınla Şirin’in öldüğü haberini yollar. Bu yalan habere inanan Ferhad, Şirin’in ölüm acısına dayanamaz ve dağları deldiği gürzünün canına kıymak amacıyla havaya fırlatır ve yere düşen gürzün altında kalarak ölür. Ferhad’ın ölüm haberini alan Şirin de bir hançerle kendini öldürür. İki sevgiliyi yan yana gömerler. Söylenceye göre; her bahar Ferhat’ın mezarı üstünde kırmızı, Şirin’in mezarı üstünde beyaz bir gül ve aralarında da bir diken çıkmaktadır. Öykü; Ferhat’ın Şirin’e olan sevgisiyle, halkı suya kavuşturma çabalarını bir arada işlemekte olan destansı bir öyküdür.

Konusu
Yukarda anlatılan öykü Baal ve İştar’ın aşkıyla yakından ilgilidir. Öykü Baal ve İştar’la ilgili temel özellikleri değişik bir biçimde anlatmaktadır. Baal, bir elinde gürz ve diğer elinde bir yıldırımı tutan fırtınaya hükmeden bir tanrı olarak görülür. Diğer bir adı Tammuz’dur. Tammuz ilkbaharda yeraltı dünyasından yeniden doğar ve hem aşkı, hem eşi olan İştar’la cinsel ilişkiye girer. Genellikle meşe ağacıyla simgelenen İştar bitkilerin tanrıçasıdır. Baal’ın (Tammuz) İştar’la cinsel ilişkiye girmesi, fırtına tanrısı olan Baal’ın ilkbaharda yağmurlar yağdırarak bitkileri (İştar’ı) sulaması olarak görülür. Bu aşkın meyvesi olarak sulanan bitkiler yeşerir ve ürün verir. Bu olayın başlangıcı olan 21 Mart, Paskalya, Ostern, Nevruz gibi adlarla kutlanır. Kırmızı gül Baal ile İştar’ın aşkının bir diğer simgesidir ve bu aşkın bir diğer ürünü olan insan kurbanlarının (genellikle küçük çocuklar) dökülen kanlarını simgeler.

Ferhad ile Şirin’in mezarı
Bir söylence niteliği kazanan bu öyküye göre her bahar Ferhad’ın mezarı üstünde kırmızı bir gül, Şirin’in mezarı üstünde beyaz bir gül ve iki gülün arasında da bir diken biter. Ferhad ile Şirin’i sonsuza kadar ayıran bu diken kimine göre Mehmene Bânu, kimine göre Ferhad’a yalan haberi getiren yaşlı kadındır.

Ferhad ile Şirin’in öyküsünün Türkçe baskıları
Ferhad ile Şirin öyküsünün en eski Türkçe baskısı 1854’te, yeni harflerle ise ilk kez 1930’da yayımlanmıştır. Halk arasında Ferhad, aşkı uğruna acı çekip dağları delmeyi göze almasıyla bir simge durumuna gelmiştir. Bu öykü aynı adla bir Karagöz oyununa da konu olmuştur. Nâzım Hikmet de öyküyü değişik bir yorumla oyunlaştırmış ve Ferhad’ın Şirin’e olan sevgisi ile halkı suya kavuşturma ülküsünü bir arada işlemiştir.

“Ferhat ile Şirin.” Wikipedia, Özgür Ansiklopedi. 31 Mart 2010, 09:56 UTC. 20 Nis 2010, 18:01 <http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ferhat_ile_%C5%9Eirin&oldid=7423767>.

————————————————————————————————————————————————————————

ENGLISH

Farhad and Shirin or Dilan and Perry or khosrow and Farhad (Originally Persian ديلان و بري pron. Their love, is a story of Persian origin which is found in the great epico-historical poems of Shahnameh that was based on a true story that was further romanticized by Persian poets.

Plot
The story depicts the love of Sassanian king Khosrow II towards an Albanian princess, Shirin. Khosrow and Shirin recounts the story of King Khosrow’s courtship of Princess Shirin, and vanquishing of his love-rival, Farhad by sending him on an exile to Behistun mountain with the impossible task of carving stairs out of the cliff rocks.

Shirin eventually consents to marry Khosrow after several romantic and heroic episodes, including his rescue of her from a lion by killing the animal with his bare hands.

Historical setting
The story relates a love affair that takes place in a historical setting: the deposition, imprisonment, and blinding of the Persian Sasanian king Hormizd (579-590 CE), during an insurrection led by two maternal uncles of Prince Khosrow, designated to become king and probably party to the rebellion; the accession of Khosrow to his father’s throne (590 CE); the uprising of the army commander Bahram Chobin against the new king; and Khosrow’s flight to the Byzantine empire to seek help from the Caesar, Emperor Maurice (582-602 CE). These events, documented in the historical sources (Christensen, pp. 436-90), and narrated in detail in Ferdowsi’s Shahnama.

Popularity in Persian literature
There are also many allusions to the legend scattered in the lyrical poetry of well-known Persian poets including Farrokhi, Qatran, Mas’ud-e Sa’d-e Salman, Othman Mokhtari, Naser Khusraw, Anwari and Sanai. A brief reference by Neẓām-al-Molk, ca. 484-85/1091-92, mentions the legend as a well-known popular story (samar-ī maʿrūf) and claims that Ḵosrow’s uxoriousness towards Šīrīn emboldened her to desire Farhād rather than her royal spouse.

Nezami’s version
Although the story was known before Nezami, it was brought to its greatest romantic height by him. Unlike Shahnameh which focuses on the history, kingship and battles of Khosrow Parivz, Nezami decided to focus on the romantic aspect of the story.

When the Iraqi Saljuq Toghril II requested a love epic from the poet without specifying the subject further, Nizami picked on the story of lovers Khusraw and Shirin, a theme set in his own region and based on at least partly historical facts, through an aura of legend already surrounded it.

Nezami Ganjavi himself considers it the sweetest story in the world:

“ The tale of Khusraw o Shirin is well known And by Truth, there is no sweeter story than it.”

The story depicts the love of Sassanian Khosrow II towards his Christian princess, Shirin. Khosrow and Shirin recounts the story of King Khosrow’s courtship of Princess Shirin, and vanquishing of his love-rival, Farhad by sending him on an exile to Behistun mountain with the impossible task of carving stairs out of the cliff rocks.

Shirin eventually consents to marry Khosrow after several romantic and heroic episodes, including his rescue of her from a lion by killing the animal with his bare hands.

It is believed to be one of the better works of Nezami and his first wife Afaq died after it was completed. Many versions of Nezami’s work have been retold. The story has a constant forward drive with exposition, challenge, mystery, crisis, climax, resolution, and finally, catastrophe

Besides Ferdowsi, Nezami poem was influenced Gorgani and his Vis and Ramin. This is especially noticeable in the Khosrow and Shirin, which is of the same meter and imitates some scenes from Vis and Ramin. Nezami’s concern with astrology also has a precedent in an elaborate astrological description of the night sky in Vis and Ramin. Nezami had a paramount influence on the romantic tradition, and Gorgani can be said to have initiated much of the distinctive rhetoric and poetic atmosphere of this tradition, with the absence of the Sufi influences, which are seen in Nezami’s epic poetry.

Remnants
The influence of the legend of Farhad is not limited to literature but permeates the whole of Persian culture, including folklore and the fine arts. Farhad’s helve supposedly grew into a tree with medicinal qualities, and there are popular laments for Farhad, especially among the Kurds (Mokri)[1].

Other versions
The tale has been retold by countless Sufi poets and writers in South Asia, usually under the name of “Shirin Farhad”. It is a standard tale used in Punjabi Kisse. The story has been put to film five times in India and Pakistan: 1926, 1931, 1945, 1956, 1975.

The tale was used as the inspiration for a 2008 Iranian film, Shirin, made by Abbas Kiarostami. In this formally unusual film, the story is told via the reactions of an audience of Iranian women as they sit watching the film in a cinema. The viewer has to divine the story by only ever seeing these emoting faces and listening to the film’s soundtrack.

Wikipedia contributors. “Khosrow and Shirin.” Wikipedia, The Free Encyclopedia. Wikipedia, The Free Encyclopedia, 3 Jul. 2010. Web. 7 Jul. 2010.